Karolina Żyniewicz Ad Mortem Defaecatam – Unnecessary Life

Koncepcja wystawy wydaje się być bardzo antropocentryczna, co przeczy nieco założeniom współczesnej humanistyki i sztuki. Nie ulega jednak wątpliwości, iż wykroczenie poza tę perspektywę jest dużym wyzwaniem. Wciąż wpadamy w stare schematy i pułapkę ludzkiego ego.

Od kilku lat funkcjonuję w przestrzeni profesjonalnych laboratoriów biologicznych, zatem w świecie post-natury pełnym nieludzkich aktorów (pochodzenia ludzkiego lub nie). Kwestia relacji z nim jest jednym z głównych punktów mojego zainteresowania (artystycznego i badawczego). Pomysł projektu Ad Mortem Defaecatam – Unnecessary Life wziął się właściwie z anegdoty. Mój partner w projektach, biotechnolog dr Jakub Piątkowski wspomniał niedawno, że każde laboratorium ma lodówki pełne niepotrzebnych szczepów bakterii czy drożdży, które ktoś „stworzył”, ale ich nie „użył”, a że rzadko ktoś robi w lodówkach generalny porządek, zalegają całymi latami. Kiedy zapytałam, co się dzieje z tym unnecessary life, powiedział żartując: a zalegają ad mortem defaecatam (co znaczy w najprostszym rozumieniu: do u… śmierci). Poza tym, że od razu zobaczyłam w tym tytuł projektu, pomyślałam o tych próbkach jako o junk life (od junk DNA¹), czyli o czymś co zalega, nie jest śmieciem, choć może się nim stać, może zostać kiedyś użyte. Przyszło mi do głowy, żeby wszystkim tym zawieszonym w laboratoryjnej próżni bytom liminalnym² dać szansę życia choćby przez chwilę, nie bycia użytym, życia dla samego życia. Mogłabym przecież je rozmrozić i hodować, przynajmniej przez jakiś czas, dokumentując to życie i zbierając jego fizyczne dowody. Laboratoryjna rzeczywistość stanowi sieć relacji pomiędzy ludzkimi i nieludzkimi aktorami. To myślenie stało się podstawą, zaproponowanej przez Bruno Latoura, teorii ANT (Actor Network Theory³). W jej myśl tworzenie wiedzy oraz rzeczywistości społecznej opiera się o współistnienie i współaktywność różnych aktantów. Aktant to aktor w akcji, wywołujący akcję innych aktorów. Przyjęty skrót: ANT w tłumaczeniu na język angielski oznacza mrówkę, co w ciekawy sposób odnosi się do owadzich systemów społecznych. Owady można zastępować innymi aktorami post-naturalnego spektaklu. Trzeba ich tylko dostrzec. Prawdziwe ich dostrzeżenie wydaje się być pierwszym krokiem ku odstąpieniu od dominacji ludzkiego „ja”. Jak sugeruje Donna Haraway, to „ja” należy zastąpić przez „my”⁴.

Zbiory przyrodnicze Muzeum Górnośląskiego, głównie entomologiczne (być może również botaniczne), stanowią punkt wyjścia dla projektu. Owady zamknięte w gablotach, których życie zostało niejako zatrzymane, zachowane przed rozkładem, zostaną zestawione z organizmami laboratoryjnymi, które również niejako poddane zostały takiemu procesowi, najczęściej przez mrożenie. Zbiory przyrodnicze służą zachowaniu pamięci o istnieniu konkretnych gatunków. Czemu nie zrobić tego samego z organizmami laboratoryjnymi? Poddane genetycznym modyfikacjom stanowią one niejako nowe gatunki. Muzealne gabloty oraz szalki petriego mają dość podobną estetykę. Szalki z drożdżami, bakteriami - wyhodowanymi, ale nie użytymi w eksperymentach - zalegają czasem miesiącami w laboratoryjnej chłodni, podobnie jak zbiory przyrodnicze w muzeum. Różnica polega na tym, że szalek zwykle nie ogląda nikt poza pracownikami laboratorium. Warto zatem pozwolić im zaistnieć.

Karolina Żyniewicz

[1] Bardini T (2011) Junkware. University of Minnesota Press, Minneapolis, London.
[2] Squier S M (2004) Liminal Lives: Imagining the Human at the Frontiers of Biomedicine. Duke University Press, Durham.
[3] Latour B (2005) Reassembling the Social – An Introduction to Actor-Network-Theory. Oxford University Press, Oxford.
[4] Haraway D (2008) When Species Meet. University of Minnesota Press, Minneapolis.